As libélulas e o doutor Santiago

Os bulideiros insectos sorpréndennos decote con áxiles e elaborados comportamentos. Seguro que algún mediodía de verán algunha libélula virou para evitarte e foise pousar a certa distancia, onde sentirías a súa precavida mirada, reaccionando ao máis mínimo dos teus movementos. Por moito que nos advirtan da limitada definición visual dos insectos, o tamaño dos ollos das libélulas e o seu comportamento delatan unha visión sorprendentemente fina.

Fig. 1: Unha aproximación aos ollos dunha libélula aínda sen gañar color (teneral).

Se investigamos algo o tema, veremos que as facetas e o reducido tamaño absoluto debe restar algo de definición. Isto foi repetidamente esaxerado na visión caleidoscópica que amosan os filmes da industria cinematográfica, algo que nada ten que ver coa visión real dos insectos. Non só iso, senón que distinguen ultravioleta, e a perfección do seu sistema nervioso non é algo que constitúa unha novidade. Un dos primeiros en chamar a atención sobre a complexidade do sistema nervioso dos insectos foi precisamente o primeiro en diferenciar as células nerviosas: o sobranceiro sabio aragonés Santiago Ramón y Cajal.

Fig. 2: Santiago Ramón y Cajal, retratado por Sorolla en 1906, o ano do seu premio Nóbel en Fisioloxía ou Medicina.

Así, en 1917 exclamaba:

"E eu que, enganado polo malfadado prexuízo da seriación progresiva das estruturas zoolóxicas de función semellante, agardaba toparme cun plan estrutural sinxelísimo e doadamente abordábel! Sen dúbida que os zoólogos, anatómicos e sicólogos calumniaron aos insectos. Comparada coa retina destes ao parecer humildes representantes da vida (himenópteros, lepidópteros e neurópteros*), a retina da ave ou do mamífero superior aparécesenos coma algo groseiro, basto e deplorablemente elemental. A comparación do rudo reloxo de parede con esquisita e diminuta saboneta non dá exacta idea do contraste. Porque o ollo-saboneta do insecto superior non consta soamente de máis tenues rodamentos, senón que entraña asemade varios órganos complicadísimos, sen representación nos vertebrados."
(tradución propia a partir da versión on-line de Recuerdos de mi vida).